Hayalet uçuşlar: Neden her ay yolcusu olmayan binlerce uçuş gerçekleşiyor?

Uçuşlar, sebep oldukları karbon salımı göz önüne alındığında çevreyi en çok kirleten ulaşım seçeneklerinden biri. Hayalet uçuşlar ise bu ulaşım seçeneğinin iklim krizini çok daha derinleştiren başka bir boyutu.

“Hayalet uçuşlar”, yolcusu olmayan veya yolcu kapasitesinin %10'undan az olan uçuşlar olarak tanımlanıyor. Guardian'ın paylaştığı bilgilere göre Ekim ve Aralık 2021 arasında Birleşik Krallık'tan ayda yaklaşık 500 "hayalet uçuş" yapıldı. Sivil Havacılık Otoritesi’nden alınan veriler, yalnızca Birleşik Krallık'tan ayrılan uluslararası uçuşları içeriyor ve varış yapan uçuşlar veya herhangi bir iç hat uçuşu bu verilerin kapsamı dışında kalıyor. Guardian'ın Şubat ayında paylaştığı bir diğer veriye göre ise, Mart 2020'de Covid-19 pandemisinin başlangıcı ile Eylül 2021 arasında İngiltere'den yaklaşık 15.000 hayalet uçuş ayrıldı. Alman havayolu Lufthansa, Ocak ayında yaptığı açıklamada, Mart ayına kadar 18.000 “gereksiz” uçuş yapması gerektiğini söyledi. Diğer havayolları hayalet uçuş sayısını bildirmiyor. Greenpeace’in Lufthansa’nın paylaştığı veriyi baz alarak yaptığı hesaplamaya göre eğer diğer havayolları, pazar paylarına göre Lufthansa ile benzer oranda hayalet uçuş gerçekleştiriyorsa (Lufthansa’nın Avrupa’daki hayalet uçuş oranı %17 civarında) Avrupa’daki toplam hayalet uçuş sayısı 100.000’in biraz üzerinde olabilir. Bu uçuş sayısı, 2,1 milyon ton karbondioksit (CO₂) salımına veya 1,4 milyon benzinli otomobilin yıllık emisyonuna eşdeğer düzeyde.

Hayalet uçuşların yapılmasının temel sebebi, havayolu firmalarının yoğun havaalanlarındaki yerlerini korumak istemesi. Çoğu yoğun havaalanında, havaalanlarının kaldırabileceğinden çok daha fazla uçuş yapmak isteyen havayolu firması mevcut. Pek çok havaalanı, hangi havayolu firmalarının uçacağına karar vermek için bir “slot” sistemi kullanıyor. Havayolu firmaları, uçakların inmesine veya kalkmasına izin veren bu slotları elde etmek için rekabet ediyor. Slotlar genelde yılda iki kez atanıyor. Ancak tüm slotları altı ayda bir yeniden dağıtmak çok karmaşık olacağından, eğer havayolu firmaları kendilerine tahsis edilmiş slotları “yeterince sık kullanırlarsa”, elde ettikleri haklarını sürdürmeye devam ediyorlar. Şirketlerin uçuşlarının %80'ini boş olsun veya olmasın çalıştırmasını gerektiren bu sistem, hayalet uçuşların yapılmasına sebep oluyor. Sistem, pandemi sırasında askıya alınmıştı ancak Ekim 2021'de %50 oranında yeniden uygulanmaya başlandı. Oranın düşürülmesi, aylık hayalet uçuşların sayısını ciddi ölçüde değiştirmedi.

Havacılık Çevre Federasyonu'ndan Tim Johnson’a göre "İngiltere havayollarının ortalama doluluk oranı 2021'in son altı ayında önemli ölçüde arttı, ancak Kasım ayında yaklaşık %70 oranıyla zirve yapsa da pandemi öncesinde elde edilen %86 doluluk oranının hala önemli ölçüde altında. Ancak bu, her ay gökyüzündeki ultra düşük dolulukta olan uçuşlarının sayısını değiştirmedi.” Piyasa bu sorunu çözemezse, o hükümetlerin çözmek için harekete geçmesi gerektiğini belirten Johnson’a göre “Piyasanın, yolcu sayısında 2018 seviyelerine göre %70'lik bir artışa ev sahipliği yapabileceği yönündeki iddiası, mevcut sistemde bu kadar açık verimsizlik örnekleri mevcutken havacılığın 2050 yılına kadar net sıfır karbon salımı hedefine olan inancı güçleştiriyor. Bunları düzeltmek bir öncelik olmalı.”

Hükümet havacılık sektöründe düzenleme yaptığı halde hayalet uçuşların sayısı hakkında hiçbir veriyi kamuya açıklamıyor. Yalnızca havayolları gerçek sayıyı biliyor, ancak Guardian tarafından istendiğinde hükümet bu verileri sağlamadı. Liberal Demokrat Partisi Milletvekili ve Ulaşım Sözcüsü Sarah Olney, “Halk şeffaflığı hak ediyor” dedi. “Bu korkunç uygulamayı sürdüren bir sektörün şeffaf bir şekilde veri paylaşmasını sağlamadıkları için bakanlar ciddi bir hesap verebilirlik boşluğunun sorumluluğunu almak zorunda. Hayalet uçuşlarla ilgili bir hükümet incelemesi gecikmiş durumda.” İşçi Partisi Milletvekili ve partiler arası net sıfır hedefi meclis grubu başkanı Alex Sobel şunları söyledi: “Uluslararası seyahat bir şekilde toparlanmış olsa ve bakım için boş uçakları uçurmaya gerek olmasa da havayolları, iklimi bozan hayalet uçuş uygulamalarından vazgeçmeye niyetli değilmiş gibi görünüyor”.

Bu tür uçuşlara son verilmesini isteyen meclis dilekçesi 14 bin kişi tarafından imzalandı. Ulaştırma Bakanlığı şunları söyledi: “Pandemi sırasında havayolu firmalarının havaalanlarındaki yerlerini korumak için zorunlu olarak hayalet uçuşlar yapmasını önlemek için hızlı davrandık, ancak bazı uçuşlar, kilit işçileri veya hayati kargoları taşımak da dahil olmak üzere bir dizi nedenden dolayı düşük yolcu sayılarıyla çalışabilir”.

Birleşik Krallık'a kayıtlı havayollarının ticaret organı Airlines UK, şunları söyledi: "Sivil Havacılık Otoritesi (Civil Aviation Authority) verileri iki şeyi yansıtıyor: Omicron varyantıyla mücadele etmek için yenilenen seyahat kısıtlamaları, Fas ve Uzak Doğu gibi destinasyonlardan Birleşik Krallık yolcularını eve getiren uçuşlara yol açıyor. Pandemi sırasında yolcu uçakları da yaygın olarak kargo uçağı olarak kullanıldı ve bu uçuşlar koruyucu maske, kıyafet veya kasket gibi Kişisel Koruyucu Ekipmanlar (Personal Protective Equipment) da dahil olmak üzere temel yük ve malzeme taşıyor olsa da bu analizde yanlış bir şekilde "hayalet uçuşlar" olarak sınıflandırılacaklar."

Çok sayıda uçuş yapmak isteyen havayolu firmalarının bolluğuna rağmen havaalanı kapasiteleri kısıtlı. Bu durum da yoğun havaalanlarındaki slotların değerinin fahiş fiyatlara satılması anlamına denk geliyor. Firmalar, kazanılan bu değerli hakkı kaybetmemek için boş uçakları uçururken ciddi bir çevresel zarara sebep oluyor. Sistemin kendisi değişmedikçe şirketlerin inisiyatif alıp hayalet uçuşlardan vazgeçmesi pek olası gözükmüyor.

‍